‘Onze business is het sterker en beter maken van Amerika. Dat is ons eerste en belangrijkste doel,’ zei Alex Karp in januari in een tv-interview. De CEO van Palantir liet ook weten hoe dat gebeurt: zijn bedrijf hielp met het versterken van de Amerikaanse economie en boezemde ‘doodsangst in bij Amerika’s vijanden, op ieder willekeurig moment’. Karp beschouwt het als nevenschade als burgers worden gedood met behulp van zijn software, onder andere in Gaza.

Het bedrijf was al omstreden doordat het sinds de oprichting in 2003 nauw samenwerkt met Amerika’s geheime diensten en het Pentagon. Maar sinds Donald Trump voor de tweede keer in het Witte Huis zit, zijn de banden tussen Palantir en de Amerikaanse regering nauwer dan ooit. Het orderboek van het softwarebedrijf loopt vol met opdrachten die Trumps MAGA-beleid handen en voeten moeten geven. Zo werkt Palantir onder andere aan een omstreden datanetwerk waarmee migranten opgespoord en uitgezet kunnen worden.

De beurswaarde van het bedrijf steeg naar ongekende hoogte. En steeds vaker duiken Karps woorden over Amerika’s dominantie op in Palantirs marketing, van wervingsposters op universiteiten (‘we build to dominate. Join us’) tot posts op sociale media.

Mede-oprichter van Palantir, de multi-miljardair Peter Thiel, stond aan de basis van de politieke carrière van vicepresident JD Vance en wordt beschouwd als zijn mentor. In juni 2025 maakte het Amerikaanse leger bovendien bekend dat het leidinggevenden uit het bedrijf van Karp en andere grote techbedrijven als luitenant-kolonel toevoegt aan zijn reservistenbestand.

Met dit bedrijf doen de Nederlandse politie en defensie al jaren zaken, op een manier die veelomvattender blijkt dan tot nu toe bekend was. Defensie sloot in 2010 het eerste contract met Palantir, bevestigt een woordvoerder tegenover FTM. De politie volgde een jaar later.

Geheime operaties

Defensie gebruikt de software van Palantir volgens verschillende bronnen onder meer voor het zogenoemde special operations command (SOCOM). Dit onderdeel verzorgt de inzet van de Nederlandse special operations forces in geheime operaties van de Korps Commandotroepen (KCT) en het Korps Mariniers. SOCOM vervult daarbij een cruciale rol, aldus defensie, omdat het ‘alle special forces operaties van de Nederlandse krijgsmacht plant, aanstuurt, uitvoert en evalueert’. Hoe Palantir hierbij wordt ingezet, is onbekend.

Defensie werkt momenteel ook aan de implementatie van het zogenaamde Maven Smart System van Palantir, dat eind maart werd aangekocht door de NAVO en nu wordt uitgerold onder de deelnemende landen. Met behulp van kunstmatige intelligentie zorgt dit systeem ervoor dat er beter en sneller kan worden gecommuniceerd tussen partners en wapensystemen tijdens militaire operaties. Dat doet het door grote hoeveelheden data te verwerken, bijvoorbeeld uit dronebeelden, satellieten en andere bronnen.

Het gebruik van Palantir in dit NAVO-verband is volgens deze bronnen exemplarisch, in de zin dat het gebruik van bepaalde technologie Nederland en andere partners min of meer wordt opgelegd vanuit Amerika: ‘Uiteindelijk bepaalt de dominante kracht en dat is de VS.’ Zij noemen de kans dat de software van het bedrijf wordt gebruikt bij een ander groot samenwerkingsverband, de F-35, dan ook groot.

Het Amerikaanse jachtvliegtuig is de duurste wapenaankoop ooit van Nederland en een van de meest geavanceerde wapens die er zijn. Experts beschrijven het als een ‘informatieknooppunt’, omdat het in real-time gigantische hoeveelheden informatie kan analyseren. Dat helpt de piloot zijn situational awareness te verbeteren, doelwitten te selecteren en informatie te delen met andere defensie-eenheden.

Het ‘kan eigenlijk niet anders’ dan dat daarvoor software van Palantir wordt ingezet, zeggen verschillende bronnen. Want een geschikt alternatief om in NAVO-missies gezamenlijk te kunnen opereren, is niet voorhanden.

Of Defensie de software inzet in de jachtvliegtuigen wil een woordvoerder niet zeggen. Palantir ontkent dat zijn software in de Nederlandse F35’s wordt gebruikt.

Kinderpornonetwerk

Over het gebruik van Palantir door de politie is meer bekend via vrijgegeven documenten.

Uit die politiedocumenten en uit gesprekken van Follow the Money met direct betrokkenen, blijkt dat de software van het Amerikaanse bedrijf dé pijler is onder een centraal dataplatform voor de opsporing van zware criminaliteit. Daar worden politiegegevens over miljoenen Nederlanders aan elkaar geknoopt, doorzoekbaar gemaakt en geanalyseerd: de zogeheten Raffinaderij.

Palantir kwam voor het eerst in beeld bij de Nederlandse politie in het onderzoek naar het omvangrijke kinderpornonetwerk van Robert M. In 2010 nam de politie bij M. drie terabyte aan kinderporno in beslag. Het bekijken van die gigantische hoeveelheid materiaal was om meerdere redenen ondoenlijk, maar wel nodig. Radeloze ouders wilden weten of ook hun kind slachtoffer was geworden en het Openbaar Ministerie maakte jacht op daders in het netwerk rondom M. De software van Palantir bood uitkomst. Het was de aanzet voor de Raffinaderij.

In 2014 zette de politie de software van het bedrijf opnieuw in bij een zaak die Nederland op zijn grondvesten deed schudden: het neerhalen van MH17 door het Russische leger. Alle 298 inzittenden kwamen om. In de nasleep leverden de Oekraïense inlichtingendiensten enorme hoeveelheden afgetapte telefoongesprekken en data aan de politie. Op zoek naar de verantwoordelijken werd dat materiaal met de tools van Palantir doorzocht, geanalyseerd en verbonden aan personen, sociale-mediaprofielen, locaties en tijdstippen, bevestigen bronnen aan FTM.

Dankzij de analyse van grote hoeveelheden informatie kwam de politie op het spoor van de Utrechtse liquidatiegroep

In dezelfde periode gebruikte de politie Palantirs software binnen de Raffinaderij in de geruchtmakende 26Koper-zaak. In dat onderzoek, naar een serie liquidaties in de Nederlandse onderwereld, kwam de politie dankzij de geavanceerde analyse van grote hoeveelheden informatie op het spoor van de zogenoemde Utrechtse liquidatiegroep. En passant kwam Ridouan Taghi voor het eerst in beeld als Nederlandse cocaïnekoning.

Toen de politie eind 2015 moest besluiten of de samenwerking met Palantir werd voortgezet, liet toenmalig korpschef Gerard Bouman er geen misverstand over bestaan: die was volgens de politiebaas ‘noodzakelijk’ voor het politiewerk in de komende jaren.

Vliegwiel

Op dat moment waren de internationale betrekkingen met de VS vanzelfsprekender dan nu. De Democratische president Barack Obama onderhield een warme relatie met Europa. Trumps handelsoorlog, gedweep met Poetin en de dreiging om de Amerikaanse bescherming van Europa terug te schroeven, waren nog heel ver weg.

Palantir was in die tijd een opkomend bedrijf dat vernieuwende software bouwde. Toen Bouman in 2015 het contract verlengde, werd Palantir in de techhoekjes van het internet wel gezien als uiterst geheimzinnig, maar nog niet in verband gebracht met mensenrechtenschendingen of oorlogspraktijken. ‘Als we toen geweten hadden hoe dit bedrijf zich zou ontwikkelen, hadden we waarschijnlijk een Europese aanbieder gekozen,’ zegt een oud-politiemedewerker die betrokken was bij de digitalisering van de politie in die tijd.

Datagedreven werken moest ‘het nieuwe normaal’ worden

In 2018 stelde de politie de ambities met de Raffinaderij verder naar boven bij. Datagedreven werken en het raffineren van ruwe politiedata moesten ‘het nieuwe normaal’ worden, zo staat in een programmaplan over het platform. Die doelstelling lijkt inmiddels gehaald. De Raffinaderij zelf, het ‘vliegwiel’ voor de ontwikkeling van datagedreven werken, wordt nu vooral ingezet voor de bestrijding van zware criminaliteit.

Palantir was en is als gezegd de belangrijkste pijler onder de Raffinaderij. Verschillende bronnen zeggen zelfs tegen FTM dat de Raffinaderij in feite niet veel meer is dan (standaard) software van Palantir. Dat beeld wordt bevestigd in de Woo-documenten.

Onschuldige burgers

De analysesoftware van Palantir heeft data nodig, veel data. Bij de Nederlandse politie zijn de tools van het bedrijf daarom al jaren aangesloten op de grootste en belangrijkste politie-applicaties en -databanken die vol zitten met gevoelige informatie. Denk aan politiedata, zoals strafdossiers, maar ook aan de gegevens van GPS-trackers, vingerafdrukken en telefoondata van getapte nummers.

De gegevens van miljoenen onschuldige burgers stromen zodoende door de tools van Palantir. Zo schrijft de politie in 2019 in een interne memo dat Palantirs applicatie ‘vrijwel real-time toegang krijgt tot landelijke BVH-data’. Die enorme dataset bevat gegevens van alle incidenten en meldingen die binnenkomen bij de politie. Van burenruzies tot processen-verbaal en van aanhoudingen tot informatie over je huisdier.

Over de afspraken met Palantir over de verwerking van al die data hult de politie zich in stilzwijgen

Over de afspraken met Palantir over de verwerking van al die data hult de politie zich al vanaf de eerste contracten met het bedrijf in stilzwijgen. Dick Schoof, nu demissionair premier, was de eerste die in 2011 tekende voor geheimhouding, toen hij topambtenaar was op het ministerie van Veiligheid en Justitie.

De politie koos er telkens bewust voor om deze opdracht buiten de Europese aanbestedingen te houden. Openbaarmaking zou immers inzicht geven in gehanteerde onderzoeksmethoden, zegt een woordvoerder. Ook een niet-openbare aanbesteding zou een risico zijn voor de geheimhouding. Over de bedragen die zijn gemoeid met de contractering van Palantir is niets openbaar gemaakt.

Er zijn geen garanties dat Palantir zijn machtige positie binnen de Nederlandse opsporing niet kan misbruiken, bijvoorbeeld omdat de Amerikaanse overheid dat wenselijk acht. Op vragen over hoeveel toegang Palantir heeft tot de data van Nederlandse burgers, antwoordt de politie dat Palantir daartoe nooit toegang heeft gehad. Onderhoud en updates worden uitgevoerd door een eigen team, de gegevens staan op eigen servers. Alleen ‘incidenteel’ komen medewerkers van Palantir langs om updates uit te voeren. Ze werken onder toezicht en hebben geen toegang tot de data, schrijft de politie.

Geen externe controle

Palantir noemt het ‘een wijdverbreid en hardnekkig misverstand’ dat de Amerikaanse software ten dienste zou staan van de veiligheidsdiensten en zegt dat dat niet in lijn is met de waarden van het bedrijf. Palantir ontkent bovendien Nederlandse data te verzamelen, bewaren of verkopen en laat weten er ook geen AI-modellen mee te trainen. ‘Wij zijn een dataverwerker, geen databeheerder.’

Maar in Nederland is geen externe controle op het gebruik van Palantir. De broncode (het binnenwerk van de app) is niet bekeken door een externe partij.

In Duitsland, waar de politie bij zware criminaliteit ook met Palantir werkt, was een externe toezichthouder die toegang kreeg tot de broncode een vereiste om de privacy van burgers te waarborgen.

Die Duitse externe toezichthoudende instantie wordt geleid door hoogleraar Thomas Petri. Hij waarschuwt dat het gebruik van Palantir nooit helemaal waterdicht is. ‘Er zijn geen garanties. Hoe zit het met de volgende update? Honderd procent veilig is het nooit. En het is een krachtig middel. In het systeem waarmee de Beierse politie werkt, staan de gegevens van dertig miljoen Duitsers, twee keer zoveel mensen als in de deelstaat wonen. Iedere zoektocht begint met de vraag: is er een relatie tussen deze persoon en een misdaad? Miljoenen mensen worden op die manier als verdachte aangemerkt. Dat is een inbreuk op je vrijheid.’

Petri noemt het een kwestie van proportie. ‘Hoeveel mensen worden door het systeem getrokken? Hoe diep gaat die analyse? Waarom wordt het gebruikt? Dat zijn de drie belangrijkste vragen die vooraf moeten gaan aan het gebruik van Palantir.’

Het gebruik van Palantir door defensie was tot op heden nog helemaal niet bekend

In Nederland hoeft de politie zich niet te verantwoorden voor het gebruik van dit machtige zoekmiddel. Er is ook geen controleorgaan dat de rechtmatigheid van het gebruik ervan toetst. Dat weet de politie: de Wetenschappelijke Adviesraad Politie constateerde bijvoorbeeld dat er nu geen toezicht is op het verkrijgen en tegelijk verwerken van data. Ook een wettelijk kader voor dit gebruik ontbreekt. Dat ‘leidt ertoe dat de grondrechten van burgers onvoldoende worden beschermd,’ schrijft de Raad.

Het is opmerkelijk dat het gebruik van Palantir door de politie zo lang onder de radar is gebleven. Andere opsporingsinstanties, bijvoorbeeld de geheime diensten, moeten zich zowel voor een toezichthouder als voor het parlement verantwoorden als zij inbreuk maken op de persoonlijke levenssfeer van mensen.

Het gebruik van Palantir door defensie was tot op heden nog helemaal niet bekend.

Kamervragen

Het gebrek aan transparantie over de gemaakte afspraken is een probleem. Dat vinden niet alleen adviserende organen, maar ook privacywatchers en Tweede Kamerleden. Tijdens het zomerreces dienden zowel Forum voor Democratie als NSC Kamervragen in over het gebruik van Palantir door de Nationale Politie en defensie.

De parlementariërs willen weten hoe de relaties met Palantir eruitzien en hoeveel toegang het Amerikaanse bedrijf heeft tot de uiterst gevoelige data.

Militair historicus Christ Klep waarschuwde in dit verband dat de Nederlandse krijgsmacht zich met al die Amerikaanse technologie te afhankelijk maakt. Dat brengt risico’s met zich mee in een veranderend politiek klimaat. Zo zou de VS beperkingen kunnen opleggen aan het gebruik dat Nederland maakt van de software.

De zorgen van de parlementariërs zijn rijkelijk laat, vindt Marietje Schaake, directeur van het Cyber Policy Center van de Amerikaanse Stanford University en auteur van het boek De tech coup.

De werkwijze van Palantir, waarbij het doden van mensen als collateral damage wordt gezien, past niet bij een rechtsstaat, zegt Schaake. ‘Wil je dat zo’n bedrijf zoveel toegang heeft zonder dat er fatsoenlijke controle op kan worden uitgeoefend?’

De verstrengeling met de Amerikaanse overheid en Amerikaanse belangen baart haar eveneens zorgen. We zitten volgens Schaake namelijk ‘op het punt dat het Westen zoals we het kenden niet meer bestaat. Trump is daar uitgestapt. Europa en de VS staan niet meer vanzelfsprekend aan dezelfde kant.’

Bert Hubert, cyber-expert en voormalig toezichthouder op de AIVD en de MIVD, wijst op het risico afhankelijk te worden van Palantir. ‘Wat als Trump of Palantir zelf zegt dat ze ermee stoppen, of dat ze ineens aanvullende eisen stellen? Wat betekent dat dan voor de opsporing en defensie? Om dat soort onzekerheden en vraagtekens weg te nemen, wil je enige controle en transparantie. En natuurlijk kan de politie niet alles weggeven, maar dit is wel heel weinig. Die geheimzinnigheid is beangstigend.’

Heimelijkheid is vooral in het voordeel van Palantir, vindt Schaake. ‘Veel mensen geloven dat zonder dit bedrijf de hel op aarde zou losbarsten. Wellicht is dat waar, maar we kunnen niets controleren.’