Leestijd: 5 minuten

Klimaat-/stikstofcrisis

Twee tabellen over vragen die gesteld zijn via Peil.nl tijdens het onderzoek over de uitslag van PS2023, laten een patroon zien, dat me sterk doet denken aan de situatie tijdens de Coronacrisis. Met nog veel ernstiger gevolgen, ben ik bang, dan wat er tijdens de Coronacrisis zich heeft afgespeeld.

Laat ik beginnen met de resultaten van die twee vragen. Het betrof de vraag in welk jaar men vond dat de stiksofuitstoot in Nederland 50% gedaald diende te zijn (2030, 2035 of later) en de vraag hoe men de situatie rondom het klimaat beoordeelde. Het patroon van de antwoorden was vrijwel identiek, zodat ik me beperk tot de laatste vraag. Men kreeg daarbij zes antwoordmogelijkheden en daarbij bleek dat het electoraat in drie hoofdgroepen uiteen viel:

1. met als antwoorden: “het is 5 over 12” / “het is 1 voor twaalf”
2. met als antwoorden: “de maatregelen die genomen worden zijn voldoende”/”zorgen worden overdreven
3. met als antwoorden: “gaat de verkeerde kant op, maatregelen hebben weinig effect”/ “menselijk gedrag heeft geen invloed op het klimaat”

De middengroep omvat ongeveer 40% van het electoraat en de andere twee groepen ieder ongeveer 30%.

Als je naar de kiezers van de verschillende partijen kijkt, dan zie je dat bij iedere partij een groot deel van de kiezers slechts tot één van de drie groepen behoort. Dit is het plaatje voor groep 1.

Hieronder weer die drie groepen en daarbij de partijen, waarvan meer dan 40% van de kiezers tot die groep behoort.

1. GroenLinks, PvdD, D66 en Volt (bijna 90% zit in deze groep), PvdA (79%), SP (50%)
2. VVD (69%), 50PLUS (67%), CDA (63%), SGP (55%), ChristenUnie (53%), BBB (52%), JA21 (48%), BVNL (46%)
3. FVD (75%), PVV(62%), BVNL (51%), JA21 (49%), BBB (43%)

Dus het overgrote deel van de kiezers van GroenLinks, PvdD, D66, Volt en PvdA vindt dat het 1 voor twaalf of 5 over twaalf is t.a.v het klimaat. Het zijn dezelfde partijen waarvan de kiezers in overgrote mate vinden dat het jaartal van de halvering van de stikstofdepositie naar 2030 moet worden vervroegd. Deze 5 partijen haalden bij de laatste verkiezingen ruim 30% van de stemmen.

De kiezers van VVD, CDA en 50PLUS zitten vooral in de middengroep. Kiezers van FVD en PVV vooral in de derde groep en die van BBB, JA21 en BVNL zitten verdeeld over groepen 2 en 3.

De sterke overeenkomsten met de Coronacrisis

Nu ben ik wel vaker in onderzoek bij onderwerpen grote verschillen in opvattingen tussen kiezers van verschillende partijen tegengekomen, maar ten aanzien van het onderwerp “Klimaat/stikstof” lijken de verschillen in opvattingen onoverbrugbaar te zijn. Kiezers die denken dat het al (bijna) te laat is om nog iets aan het klimaat te doen, vinden de opvatting “zorgen worden overdreven” al onacceptabel.

Een onoverbrugbaarheid die we in feite ook terugzien in het kabinet, D66 zit in groep 1 en CDA zit in groep 2. Die partijen bevinden zich op een ramkoers, met ook nadelige electorale effecten voor de twee andere coalitiepartners.

Ik herken daarbij dezelfde patronen, die ik tussen 2020 en nu waarnam bij de Coronacrisis (hier ziet u een serie artikelen, waarin ik het beschreef. Met dit artikel uit begin 2021 als de kern.(“we leven in een “model-dicatuur“)

“Onoverbrugbaarheid tussen verschillende groepen met eigen opvattingen, die sterke overeenkomsten vertonen, met die tussen de orthodoxie van verschillende religies, waardoor we als het ware eeuwen in de tijd zijn teruggeworpen”

Dit zagen we bij de Coronacrisis en zien we nu ook weer:

Dominant narratief

Er is maar ruimte voor één lezing van wat er aan de hand is en hoe gevaren moeten worden bestreden. Er wordt geen ruimte gegeven aan een debat met anderen (ook wetenschappers) met andere analyses en bevindingen. Bij voorkeur worden die anderen genegeerd of gekleineerd. Men claimt daarbij het enige ware verhaal te vertellen, zich daarbij beroepend op “vrijwel alle wetenschappers zijn het erover eens dat…”.

Eenzijdige analyses

Bij de Coronacrisis heb ik me zeer verdiept in de beschikbare data en gepubliceerde studies. Ik stelde daarbij vast dat velen die data en studies misbruikten om de opvatting, die ze toch al hadden, of de doelen waaraan ze zich hadden verbonden, te ondersteunen. Daarbij zondigden ze tegen basale regels van onderzoek en statistiek. Ik heb er vele artikelen op deze site aan gewijd. Ten aanzien van het klimaat en stikstof ben ik er tot nu toe nog niet zo diep in gedoken, mede omdat ik al snel mismoedig werd, omdat ik dezelfde patronen herkende.

Misbruik van modellen en scenario’s

Met een model kan je een vertaling maken van hoe zaken in de werkelijkheid gaan en op basis daarvan ook het effect berekenen van bepaalde ingrepen of bepaalde ontwikkelingen. Maar het is de vertaling van die modellenmaker(s) en het is niet automatisch een goede weergave van de werkelijkheid. Het is veelbetekenend geweest hoe weinig transparant het RIVM tijdens de Coronacrisis was over hun modellen en hoe weinig ruimte er was om met de input van vele deskundigen tot verbeteringen te komen. Zelfs tot een evaluatie van de echte impact van een maatregel is men niet gekomen, terwijl de inschatting vooraf van die maatregel de basis is geweest van voor 2020 ongekend ingrijpen.

Daarbij werden op basis van de modellen verschillende scenario’s doorberekend. Doorgaans werd de meest sombere naar buiten gebracht als basis voor besluiten, zonder rekening te houden met de kleine kans van het uitkomen van dat scenario. En werd bij de communicatie met de bevolking dat scenario ook gepresenteerd alsof het de meest waarschijnlijke gang van zaken zou zijn.

Ook dit patroon is goed zichtbaar als het gaat over ontwikkelingen rondom het klimaat en stikstof.

Het grote verschil

Wat we ook nu weer zien bij het klimaat- en stikstof-vraagstuk is een proces dat sterk lijkt op dat wat we bij religies zien. Een sterk geloof in één bepaalde opvatting (aan beide kanten van het spectrum) waar alles aan onderworpen wordt. Geen kritische analyses van data, studies, modellen en scenario’s. Alles wordt dienstbaar gemaakt aan het eigen geloof, de overtuiging die men heeft.

We zijn teruggekeerd naar het tijdperk van vóór de verlichting, waarbij het leven wordt bepaald door het geloof. En afwijkenden worden beschouwd als ketters, die gemeden moeten worden als de pest en ook de kans hadden op de brandstapel terecht te komen.

Er is echter één groot verschil. Waardoor de polarisatie rondom het klimaat- en stikstof ernstiger gevolgen lijkt te gaan hebben. Bij de Coronacrisis waren de cijfers tussen de verschillende groepen met opvattingen niet 30%, 40% en 30%. Maar was de groep die het dominante narratief volgde veel groter. Ik schat dat de cijfers toen meer 60%, 30%, 10% waren.

De verklaring voor de veel grotere groep die toen het dominante narratief volgde, lag in het feit dat er een succesvol beleid is gevoerd om mensen erg bang te maken voor hun eigen gezondheidssituatie of die van hun geliefden (ouders/grootouders). Iets wat in die mate niet het geval is bij de klimaat- en stikstofproblematiek. De dreigingen die daar worden beschreven spelen op langere termijn en/of zijn indirecter.

Maar onder die 30% van de eerste groep t.a.v. het klimaat en stikstof zijn er velen die een dergelijke dreiging wel voelen en de urgentie van maatregelen heel hoog stellen.

Op twee manieren zitten we daardoor in een veel complexere en onoplosbaardere situatie dan tijdens de Coronacrisis

1. De omvang van de groep die zich niet onderwerpt aan het dominante narratief is veel groter, zodat de polarisatie een veel diepere impact heeft, alleen al door de omvang. (Het was ondenkbaar dat tijdens de Coronacrisis een kabinet zou vallen over Corona, terwijl dat tijdens de Stikstofcrisis wel heel denkbaar is).
2. De Coronacrisis is uiteindelijk uitgedoofd omdat de mutaties van het virus het werkelijke gevaar voor de mensen sterk deed afnemen (en vaak gevaccineerden een gevoel van veiligheid hadden gekregen). Ten aanzien van de Klimaatcrisis valt niet te verwachten dat iets dergelijks zal gebeuren.

Je zou hopen dat leidende figuren uit de politiek en bij maatschappelijke organisaties de gevaren onderkennen die onze samenleving bedreigen, door deze polarisatie rondom klimaat en stikstof. Dat ze samen tot een aanpak komen, die verbindend is en kalmerend. Maar ik denk niet dat dit gebeurt, want velen van hen zijn juist de hogepriesters van hun eigen religie. Waardoor ze de symbolen van die religie niet kunnen/willen opgeven. En voortdurend blijven getuigen van hun eigen gelijk. Net zoals we het eeuwen lang hebben meegemaakt bij de vele godsdienstoorlogen die onze samenlevingen hebben geteisterd. Met alle grote nadelige gevolgen van dien.